"Jeśli przecięto cię na pół" Łukasza Barysa. Gdy od dziecka ważniejsze są różaniec i piwo [RECENZJA]

Jeśli jeszcze nie czytaliście pierwszej książki Łukasza Barysa "Kości, które nosisz w kieszeni", to koniecznie powinniście to nadrobić. Nie tylko dlatego, że Barys był laureatem Paszportu "Polityki" 2022 w kategorii literatura. Przede wszystkim dlatego, że jest świetnie napisana, a z wykreowanego przez pisarza świata naprawdę trudno się wydostać. Dodajmy, że Barys to uznany i nagradzany pisarz, który ma zaledwie 25 lat.

Przeczytałam jego drugą - wydaną niedawno - powieść pt. "Jeśli przecięto cię na pół". Już teraz mogę zapewnić, że po raz kolejny Barys pokazuje, jak pożera nas polskość.

Tym razem Barys zabiera nas w otchłań wsi na końcu wszystkiego. Pokazuje, jak wygląda życie w "Polsce B". Główny bohater "Jeśli przecięto cię na pół" to Marcel. Mieszka z rodzicami i babcią. Pewnego dnia mama niespodziewanie umiera. Od tej chwili, podobnie, jak w pierwszej powieści, świat zmarłych będzie nam się mieszał ze światem żywych.

Jeśli w "Kościach, które nosisz w kieszeni" podobał wam się atmosfera wiszącej nad wszystkim beznadziei, którą wytworzył Barys, to tutaj się nie zawiedziecie. Sromutka i życie w niej jest jak wieczny listopad - przepełniona zimnem, okrutnie przygnębiająca. Zaręczam, że nie chcielibyście się w niej znaleźć nawet przejazdem. Jednak mimo całego tego gorzkiego i dławiącego smutku, chce się śledzić historię Marcela. Dlaczego?

Przede wszystkim dlatego, że Barys potrafi stworzyć świat nieoczywisty i ciekawy, a przy tym szalenie okrutny. To świat przesiąknięty katolicyzmem i alkoholem, w którym po raz kolejny Barys w centrum historii stawia dziecko. Dziecko, na które nikt nie zwraca uwagi. Ważniejsze są od niego koronki, różańce, piwa i tradycje.

Mogłabym napisać, że książka Barysa to taka tożsamościowa zapiekanka. W "Jeśli przecięto cię na pół" znajdzie się chociażby wątki dotyczące pochodzenia. Zobaczycie, jak młody bohater odnajduje się w swojej chłopskości i jak śledzenie losów przodków może być obciążające. Po lekturze można powiedzieć, że pokoleniowe traumy to nasz chleb powszedni. Nie brakuje też wątków LGBTQ+.

O tym, jak przygnębiająca jest w "Jeśli przecięto cię na pół" refleksja nad naszym krajem, świadczy to, że Marcel próbuje odnaleźć się w świecie, w którym uczucie między dwoma młodymi chłopcami może się zacząć dopiero, gdy jeden z nich umrze. Szczególnie poruszającym fragmentem w tym kontekście jest scena z wszami. Marcel uważa, że fakt, że je ma, jest karą za to, że dotknął włosów Dawida - chłopaka, w którym się podkochuje.

Bohater "Jeśli przecięto cię na pół" ma też skrzynię, w której ukryte są sukienki. Zakłada je, gdy nikt nie patrzy, a to akurat zdarza się dość często, bo też nikt zbytnio nie przejmuje się chłopcem. Jest sam i właściwie tylko duchom może powiedzieć prawdę o sobie. Żywi nie mają potrzebnej empatii i uważności, by zauważyć problemy chłopaka.

Równie ważnym punktem w całej tej układance jest szkoła. Dopiero, gdy Marcel znajdzie się w placówce, w której w ławkach siedzą, niczym w "Ostatniej klasie" Kantora, zmarli uczniowie, poczuje się dobrze. Barys nieustannie w "Jeśli przecięto cię na pół" rysuje zgniliznę polskiego systemu edukacji. Od tego, co przeżywają uczniowie, ważniejsze są zbrodnie Balladyny.

Nie jest to lekka książka. Beznadzieja rzeczywistości, która wylewa się z "Jeśli przecięto cię na pół" może być przytłaczająca. Mimo to uważam, że naprawdę warto, szczególnie w te listopadowe ciemności, sięgnąć po książkę Barysa.

Barysowi w niesamowity sposób udało się uchwycić wszystko, co nas w Polsce boli. Każdą naszą bolączkę, całą szarość i beznadzieję. Pokazał, jak blisko nam do duchów i przeszłości, jak daleko do tego, co teraz. Można powiedzieć, że cała Polska to taka Sromutka, w której duchy żyją obok żywych i wcale nikogo to nie dziwi. Skostniałość naszej mentalności i tożsamości widać na każdej stronie. A tytułowe przecięcie na pół, to nie tylko zapowiedź tego, co spotka matkę Marcela. To również obraz podzielonej na lewicę i prawicę Polski.

I choć "Jeśli przecięto cię na pół" czytało mi się równie dobrze, jak "Kości, które nosisz w kieszeni", to nie wiem, czy konwencje, które w obu tych książkach zaprezentował Barys, się nie wyczerpały. Tym bardziej jestem ciekawa do jakich światów zabierze nas następnym razem.