Kwiecień - miesiąc świadomości autyzmu. Co wiemy o spektrum?

Wbrew powszechnemu przekonaniu autyzm nie jest chorobą. To jedna z odmian neuroróżnorodności. Nasze mózgi funkcjonują w różny sposób na poziomie neurobiologicznym, niektóre w sposób odmienny od uznanego za typowy. Może się to przejawiać wykazywaniem w różnym natężeniu pewnych cech i zachowań określanych jako autystyczne. Dlatego mówimy o spektrum autyzmu, nie o autyzmie jako chorobie.

Mimo że terapia i leki mogą pomagać osobom w spektrum w codziennym funkcjonowaniu, autyzmu nie da się wyleczyć. Nauka nie zna jeszcze powodów neuroatypowości. Istnieją badania potwierdzające genetyczne podłoże spektrum, wiadomo też, że geny nie wyjaśniają jego występowania w 100 proc. Mówi o tym dr Anna Ziółkowska w wykładzie dostępnym na stronie Strefa Psyche Uniwersytetu SWPS. Znaczenie mają też czynniki środowiskowe, które nie są jeszcze jednoznacznie rozpoznane.

Ważne pojęcia dla osób w spektrum to maskowanie i stimowanie

Maskowanie to różne techniki nieujawniania cech autystycznych przez osoby w spektrum w celu dostosowania zachowania do oczekiwań społecznych. Może to być wnikliwe studiowanie i naśladowanie innych, dokładne planowanie każdej interakcji, próby przewidywania oczekiwań osób neurotypowych.

Maskowanie może do pewnego stopnia pomagać w codziennym funkcjonowaniu i zapobiegać odrzuceniu społecznemu, ale jest również bardzo energochłonne. Zdarza się też, że utrudnia diagnozę, zwłaszcza u dziewczynek, które od najmłodszych lat socjalizowane do "grzeczności" potrafią skutecznie maskować objawy. Stąd tak częste diagnozy spektrum autyzmu dopiero u dorosłych kobiet.

Osoby w spektrum mogą maskować też swoje stimowanie, czyli powtarzalne, odruchowe czynności, które trudno im kontrolować. Słowo pochodzi od angielskiego "self-stimulatory behavior", czyli zachowanie autostymulujące. Stimem może być praktycznie każda czynność: wiercenie się, kołysanie, nucenie, mruczenie, układanie przedmiotów w określonej kolejności, słuchanie w kółko tego samego utworu.

Stimowanie pomaga osobom w spektrum m.in. w regulacji układu nerwowego, której potrzebują, żeby radzić sobie z większą wrażliwością sensoryczną na dźwięki, światło czy dotyk. Stimowanie dostarcza też przyjemnych bodźców, gdy brakuje ich w otoczeniu. Pomaga utrzymać koncentrację i wyrażać emocje.

Czy zauważyliście, że maskowanie i stimowanie czasem występują właściwie u każdego z nas? Wyznacznikami bycia w spektrum są ich częstotliwość, nasilenie, możliwość kontrolowania i ważność dla diagnozowanej osoby. To jeden z wielu powodów, dla których diagnoza spektrum powinna odbywać się wyłącznie u specjalisty.

W ostatnim czasie TikTok stał się ważną przestrzenią dla osób w spektrum. Na platformie wielu twórców odważnie i otwarcie opowiada o swoich doświadczeniach. Światowy miesiąc świadomości autyzmu to dobry moment, żeby lepiej zrozumieć ich perspektywę.