Czy od czipsów można się uzależnić? Po to są produkowane

9 października w żurnalu publikującym artykuły naukowe "BMJ" ukazało się podsumowanie badań zespołu prof. Ashley Gearhardt i współpracowników na temat uzależnienia od ultra-przetworzonej żywności (ultra-processed food - UPF). Według najnowszych danych tego typu uzależnienie dotyczy 14 proc. dorosłych i 12 proc. dzieci.

Prof. Ashley Gearhardt z Uniwersytetu Michigan, stworzyła Yale Food Addiction Scale (Skalę Uzależnienia od Żywności Yale) w 2009 r. "Wzięłam standardowe kryteria diagnostyczne uzależnienia od alkoholu, nikotyny, kokainy i heroiny i przełożyłam je na jedzenie" - wyjaśniła badaczka portalowi theguardian.com.

Te kryteria to: nadmierne spożycie, utrata kontroli nad konsumpcją, głód substancji, kontynuowanie używania pomimo negatywnych konsekwencji i objawy odstawienia. Jeśli dana osoba miała dwa lub więcej objawów w ciągu ostatniego roku, w połączeniu ze "znacznym niepokojem", jest to klasyfikowane jako uzależnienie od jedzenia.

Od czego dokładnie uzależnia się aż 14 proc. z nas? Od żywności o wysokiej zawartości rafinowanych węglowodanów (cukrów) i/lub dodanych tłuszczów. Badacze często definiują UPF jako "przemysłowo produkowaną żywność, zawierającą składniki niedostępne w domowych kuchniach".

Nie wszystkie UPF wywołują uzależnienie. Słodycze i słone przekąski, które są zaprojektowane wyłącznie dla przyjemności (a co za tym idzie zysku), znacznie częściej powodują uzależnienie, niż np. mleka roślinne i alternatywy dla mięsa, które są również ultra-przetworzone, ale ich spożycie nie pobudza nadmiernie ośrodków przyjemności w mózgu.

Prof. Gearhardt opowiedziała theguardian.com o ekstremalnych przykładach uzależnienia od jedzenia, z którymi spotkała się w swoich badaniach. Pewna pacjentka z cukrzycą typu 2 dobrze znała ryzyko związane z dalszym spożywaniem pokarmów o wysokiej zawartości cukru. To w kolejności: amputacja, ślepota, śmierć.

Mimo że kobieta desperacko chciała przestać, nie była w stanie. Nie zjadała tylko jednego pączka - zjadała całe pudełko. Tłumaczyła: " Po prostu nie mogę się oprzeć". Gearhardt porównuje ten przypadek do osób z rakiem płuc, które nie są w stanie rzucić palenia.

Czy rzeczywiście jedzenie może uzależniać w taki sam sposób, jak alkohol czy tytoń? Dla theguardian.com wypowiedział się również dr Chris van Tulleken, lekarz i autor książki "Ultra-Processed People" (Ultra-przetworzeni ludzie). Powiedział: "Całkowicie zgadzam się, że jedzenie nie uzależnia. UPF nie jest tak naprawdę żywnością. Celem żywności jest zapewnienie składników odżywczych. Głównym celem UPF jest zysk finansowy".

Przykładem podanym w artykule w "BMJ" są herbatniki. Domowe herbatniki zawierają masło i cukier (czyli tłuszcz i węglowodany), ale większość ludzi nie zje całej upieczonej partii za jednym razem. Jednak w przypadku paczki ultra-przetworzonych ciasteczek może być trudno przestać.

Naukowcy wyjaśniają, że te ostatnie są "bardziej dostępne, wygodne i intensywniej promowane niż domowe wersje, a zatem mogą być silniejszym motorem do uzależniającego spożycia". Prof. Gearhardt podkreśliła kluczową rolę wygody: "Gdybym musiała zrobić własną czekoladę lub pizzę, prawdopodobnie nie jadałbym ich tak często".

Pod tym względem sklepowe herbatniki są podobne do papierosów. "Przetworzone liście tytoniu były dostępne od tysięcy lat, a ludzie wytwarzali z nich własne uzależniające wyroby tytoniowe" - twierdzą naukowcy. "Jednak wynalezienie w latach 80. XIX w. maszyny do masowej produkcji papierosów przyczyniło się do wzrostu palenia papierosów o ponad 1000 proc.".

Dr Van Tulleken podkreśliłł: "substancje uzależniające nie są uzależniające dla każdego. Prawie 90 proc. ludzi może spróbować alkoholu i nie rozwinąć z nim problematycznej relacji. Wielu może spróbować papierosów, a nawet kokainy". Podobnie, nie każdy, kto spożywa UPF, uzależni się. Na podstawie aktualnych badań można stwierdzić, że jedna osoba na siedem wpadnie w nałóg. Dr Van Tulken podsumował: "Wiele UPF jest dla wielu osób jest uzależniające. A kiedy ludzie mierzą się z uzależnieniem od jedzenia, niemal zawsze jest to uzależnienie od produktów UPF".

Dlaczego uzależnienie od UPF jest problematyczne? Artykuł w "BMJ" jest otrzeźwiający, jeśli chodzi o konsekwencje nałogu. Obejmują one: "dysfunkcję neuronalną, impulsywność i rozregulowanie emocji, a także gorsze zdrowie fizyczne i psychiczne oraz niższą jakość życia". Dr Van Tulleken jest jeszcze bardziej dosadny w tej kwestii: "Zła dieta - przez którą rozumiemy dietę opartą na UPF - wyprzedziła obecnie tytoń jako główna przyczyna przedwczesnej śmierci".

Uzależnienie od UPF nie jest jeszcze oficjalną diagnozą, ale może wymagać leczenia. Dr Fernando Fernandez-Aranda, jeden z autorów artykułu, leczy zaburzenia odżywiania (w tym objadanie się) i uzależnienia behawioralne w Szpitalu Uniwersyteckim w Bellvitge, niedaleko Barcelony. Trafiają do niego również pacjenci uzależnieni wyłącznie od UPF.

Podstawową metodą leczenia "klasycznych" zaburzeń objadania się jest terapia poznawczo-behawioralna. W przypadku uzależnienia od UPF dr Fernandez-Aranda zauważył, że: "być może będziemy musieli wprowadzić inne modele, w których ekspozycja z zapobieganiem nawrotom lub zmniejszanie atrakcyjności konkretnych produktów są częścią terapii.

Źródło: theguardian.com