Jakość pracy w Polsce dramatycznie niska. Na tle UE jest fatalna

W lipcu 2023 r. został opublikowany raport o jakości pracy w Unii Europejskiej, który powstał na zlecenie European Trade Union Institute (Europejskiego Instytutu Związków Zawodowych - ETUI). Autorką raportu jest socjolożka dr Agnieszka Piasna, która swojego doktoratu na Uniwersytecie Cambridge broniła w 2009 r. z zagadnień wokół jakości rynku pracy w UE.

Raport European Job Quality Index (Europejski Wskaźnik Jakości Pracy - EJQI) powstał w 2008 r., jest aktualizowany co pięć lat. Najnowsza wersja uzupełniła go o dane z 2021 r. Wskaźnik jest oparty o dane z sześciu obszarów:

• jakość dochodów
• formy zatrudnienia i pewność zatrudnienia
• czas pracy i równowaga pomiędzy życiem zawodowym a prywatnym (ang. work-life balance)
• warunki pracy
• rozwój kompetencji i kariery
• reprezentacja i widoczność interesów zbiorowych

W każdym z sześciu badanych obszarów Polska znalazła się w najsłabszej szóstce na 27 krajów członkowskich UE. Zsumowało się to do drugiego najgorszego wyniku w Unii Europejskiej. W gorszej sytuacji niż pracownice i pracownicy w Polsce są tylko osoby pracujące w Grecji.

Jakość dochodów jest w raporcie punktowana w oparciu o ich przewidywalność (możliwość przewidzenia własnych zarobków w okresie najbliższych trzech miesięcy) oraz o to, czy pozwalają na "związanie końca z końcem" na poziomie gospodarstwa domowego. Na 100 możliwych punktów w tej kategorii Polska uzyskała 62. Najlepiej wypadły Niemcy (81,1 pkt.), Luksemburg (79,2 pkt.) i Finlandia (78,9 pkt.).

Jakość form zatrudnienia została oceniona na podstawie pracy na umowy na część etatu lub czasowe, która nie wynikają z własnego wyboru pracownic i pracowników. Pewność zatrudnienia zbadano odpowiedzią na pytanie: "Mogę stracić pracę w ciągu najbliższych sześciu miesięcy". Polska dostała w tej kategorii 86,3 pkt. na 100, wszystkie kraje UE uzyskały powyżej 80 pkt.

Czas pracy i work-life balance oceniono na podstawie odsetka osób pracujących więcej niż 48 godzin tygodniowo. Wzięto również pod uwagę odsetek pracownic i pracowników w systemach zmianowych oraz pracujących w weekendy. Kolejnym czynnikiem było "dopasowanie godzin pracy do zobowiązań rodzinnych i towarzyskich". Na 100 pkt. przyznawanych w tym obszarze Polska uzyskała 70,9 pkt., gorszy wynik zarejestrowała jedynie Grecja.

Warunki pracy badano pod kątem jej intensywności: oczekiwanego tempa wykonywania zadań, ilości nieprzekraczalnych deadline'ów i konieczności pracowania po godzinach w celu terminowego wywiązania się z zadań. Sprawdzono również poziom autonomii osób zatrudnionych, czyli czy mogą same planować kolejność i czas wykonania zadań, a także mają możliwość wygospodarowania godziny czy dwóch na nagłe sytuacje osobiste.

W tej kategorii znalazły się również fizyczne czynniki ryzyka, m.in. praca w hałasie czy monotonne, powtarzalne ruchy. W tym obszarze Polska była czwartym krajem EU od końca, gorsze warunki pracy odnotowano w Grecji, we Francji i na Cyprze. Z kolei najlepszymi warunkami pracy w Europie mogą pochwalić się Holandia, Estonia i Niemcy.

Możliwości rozwoju kompetencji i kariery oceniono na podstawie odsetka populacji w wieku 25-64 lat, który w trakcie czterech tygodni przed badaniem brał udział w edukacji lub szkoleniach. Badanych poproszono również o odpowiedź, czy "moja praca daje dobre perspektywy rozwoju kariery". Tutaj również Polska otrzymała czwartą liczbę punktów od końca z wynikiem 26,1 pkt. Najlepsza w tym obszarze Szwecja dostała 41,4 pkt. na 100 możliwych.

Reprezentację i widoczność interesów zbiorowych pracowników badano na podstawie odsetka osób zatrudnionych objętych możliwością zbiorowych negocjacji z pracodawcą. Uwzględniono również odsetek związków zawodowych i reprezentację pracownic i pracowników w strukturach firmy, takich jak rady pracownicze, a także regularność spotkań zarządu z osobami zatrudnionymi. Tutaj Polska otrzymała jedynie 30 pkt. na 100. Najlepszą reprezentację interesów pracowników mają kraje nordyckie: Szwecja (78,2 pkt.), Dania (75,6 pkt.) i Finlandia (71,8 pkt.).  

Ogólnie polski JQI (wskaźnik jakości pracy) to obecnie 27,9 pkt. na 100. Gorzej wypadła tylko Grecja z 13,4 pkt. Pierwsze w rankingu są Dania (87,6 pkt.), Szwecja (82,3 pkt.) oraz Holandia (79,2 pkt.). Nasz wskaźnik obniżył się od ostatniej aktualizacji raportu w 2017 r. (obejmowała dane do 2015 r.) kiedy wyniósł 32,2 pkt., co dawało Polsce czwarte miejsce od końca w UE.

Najbardziej pogorszyły się od 2015 r. wskaźniki dotyczące czasu pracy i work-life balance oraz warunki pracy. W obu tych obszarach dostaliśmy za 2021 r. po około 10 pkt. mniej. W rankingu wyprzedziły nas w stosunku do poprzedniego raportu Rumunia i Hiszpania. Na pewno stawia to w ciekawej perspektywie częste utyskiwanie polskich pracodawców na pokolenie Z, któremu jak się okazuje, oferują coraz gorsze warunki zatrudnienia.