Nowy rok, nowa ortografia. Nauczycielka ocenia nadchodzącą rewolucję

Rada Języka Polskiego zapowiedziała znaczące zmiany w zasadach ortografii, które wejdą w życie 1 stycznia 2026 r. Celem tych zmian jest uproszczenie i ujednolicenie pisowni, co ma pomóc w zmniejszeniu liczby błędów językowych. Nowe zasady obejmują m.in. pisownię wielką literą nazw mieszkańców miast, dzielnic i wsi, co oznacza, że zamiast "warszawianka" będziemy pisać "Warszawianka".

Od 2026 r. wielką literą będziemy zapisywać nie tylko nazwy marek, ale także pojedyncze egzemplarze wyrobów przemysłowych, np. "samochód marki Ford". Zmiany obejmą również nazwy geograficzne, takie jak "Półwysep Hel", oraz nazwy obiektów przestrzeni publicznej, np. "Plac Zbawiciela".

Nowe zasady wprowadzają również ujednolicenie pisowni przymiotników tworzonych od nazw osobowych, które będą zapisywane małą literą, np. "dramat szekspirowski". Dodatkowo, wprowadzone zostaną zmiany w pisowni cząstek takich jak "super-", "ekstra-", które będą mogły być zapisywane zarówno łącznie, jak i rozdzielnie.

Ponadto zostanie wprowadzona rozdzielna pisownia cząstek -bym, -byś, -by, -byśmy, -byście ze spójnikami oraz łączna pisownia nie- z imiesłowami odmiennymi. Zmiany obejmą też wprowadzenie łącznej pisowni nie- z przymiotnikami i przysłówkami odprzymiotnikowymi, a także wprowadzenie łącznej pisowni członu pół- w niektórych wyrażeniach.

Nowe zasady pisowni wzbudziły wątpliwości zarówno wśród uczniów, jak i nauczycieli. Pytania dotyczą tego, według jakich kryteriów oceniać egzaminy ósmoklasisty czy maturalny. Centralna Komisja Egzaminacyjna wydała w tej sprawie komunikat:

"W latach 2026-2030 w ocenie poprawności ortograficznej w pracach egzaminacyjnych egzaminu ósmoklasisty, egzaminu maturalnego oraz egzaminów eksternistycznych akceptowane będą zarówno obecnie obowiązujące, jak i nowe zasady zapisu. Nowe zasady ortografii, określone w ww. uchwałach, będą jedynymi obowiązującymi począwszy od roku 2031" - oświadczył szef CKE Robert Zakrzewski.

O komentarz w sprawie poprosiliśmy Marzenę Goldę, nauczycielkę języka polskiego i angielskiego w szkole podstawowej. Jest też doradcą merytorycznym z języka polskiego i egzaminatorem na egzaminach ósmoklasisty. Prowadzi stronę rozwiazjezyk.pl.

Jakub Tyszkowski, Vibez.pl: Która ze zmian wydaje się Pani największym wyzwaniem dla uczniów, a która jest najbardziej "na plus"?

Marzena Golda: - Największym wyzwaniem będzie konsekwencja w stosowaniu nowych zasad. To nie jest tak, że uczeń w jednym miejscu napisze "nie" z przymiotnikiem w stopniu najwyższym razem, a w innym rozdzielnie i wszystko zostanie uznane. W ortografii bardzo ważna jest konsekwencja i właśnie w tym obszarze mogą pojawić się trudności.

Na plus oceniam zmiany dotyczące zapisu nazw mieszkańców miast. To często sprawiało kłopot, nawet dorosłym. Uczniowie często się w tym gubili, więc uproszczenie zasad z pewnością im pomoże. Podobnie pozytywnie oceniam ujednolicenie pisowni "nie" z imiesłowami odmiennymi.

Warto też podkreślić, że uczniowie, którzy od 2026 r. rozpoczną naukę w czwartej klasie według nowej podstawy programowej, będą od początku do końca swojego etapu edukacyjnego funkcjonować już wyłącznie w nowych zasadach ortograficznych. Na egzaminie w 2031 r. będą pisali zgodnie tylko z nimi. To bardzo dobre rozwiązanie, bo daje im jasne i stabilne reguły przez całą edukację.

CKE dało uczniom i nauczycielom długi okres przejściowy. Jak uczyć i jak się uczyć w tym czasie?

- Tutaj trzeba pochwalić CKE, bo wykazało się dużą wyrozumiałością. Jasny i szybki komunikat, że przez kilka lat akceptowalne będą obie formy, daje uczniom i nauczycielom komfort. Dzięki temu nie ma presji natychmiastowego przestawienia się.

W praktyce oznacza to jednak, że podręczniki jeszcze przez pewien czas nie będą dostosowane. Nauczyciele będą musieli sygnalizować uczniom: "to można pisać już według nowych zasad", nawet jeśli w książce wygląda to inaczej. Najważniejsze jest zachowanie konsekwencji i stopniowe oswajanie uczniów z nowymi przykładami. Warto ćwiczyć je naturalnie, przy okazji różnych zadań, zamiast traktować jako kolejny zestaw reguł do wykucia na pamięć.

Czy te zmiany mogą ułatwić naukę ortografii, czy raczej wprowadzą zamieszanie?

- Na początku na pewno będzie trochę zamieszania, ale w pierwszej kolejności dotyczy ono nauczycieli. To my, dorośli, musimy zapamiętać nowe zasady, zaznajomić się z nimi i opanować je tak, aby móc później przekazać je uczniom i wymagać ich stosowania. W praktyce więc najpierw to zmiana dla nauczycieli, a dopiero potem dla dzieci.

W dłuższej perspektywie te zmiany raczej ułatwią naukę. Do tej pory często trzeba było zastanawiać się nad kontekstem i znaczeniem słowa, żeby wiedzieć, jak je zapisać. Teraz ma być po prostu prościej - bez zbędnego kombinowania.

Rzeczywiście, dla wielu osób ta reforma wygląda jak rewolucja i trudno się dziwić, bo zmiana jest poważna i odczuwalna. Ale jest to rewolucja w stronę uproszczeń i większej przejrzystości zasad, a to w efekcie wyjdzie uczniom na dobre.

Podsumowując, to poważna zmiana w ortografii, która może początkowo sprawiać trudności, ale jest ukłonem w stronę użytkowników języka. Jeśli będziemy konsekwentni w jej stosowaniu, szybko stanie się czymś naturalnym i realnie ułatwi życie uczniom oraz nauczycielom.